Autisme en het recht op Wajong

Autismespectrumstoornis of ASS kan een grote impact hebben op het vermogen om te werken. Mensen met ASS kunnen tegen unieke uitdagingen aanlopen, zoals over- en onderprikkeling, moeite met sociale interacties, en het omgaan met onverwachte situaties. Dit kan een belemmering zijn voor werken in een arbeidsomgeving, zelfs met aanpassingen en begeleiding op de werkplek. Voor veel mensen met ASS is de Wajong-uitkering een belangrijk vangnet. Maar het verkrijgen van een Wajong-uitkering kan een uitdagend en bureaucratisch proces zijn, mede door de strenge eisen rond het begrip “duurzaam niet beschikken over arbeidsvermogen.”

De Wajong is (sinds 2015) bedoeld voor mensen die door een beperking of ziekte vanaf jonge leeftijd of tijdens studie niet in staat zijn om te werken in een arbeidsorganisatie, ook niet in de toekomst. Hier komt de term “duurzaam niet beschikken over arbeidsvermogen” om de hoek kijken. Volgens het UWV betekent dit dat iemand geen enkele mogelijkheid heeft om in de toekomst betaalde arbeid te verrichten, zelfs niet met aanpassingen, begeleiding, of onder bijzondere omstandigheden. Deze eis is uitzonderlijk streng en laat weinig ruimte voor nuance.

Voor mensen met ASS kan dit een probleem zijn omdat hun arbeidsvermogen vaak moeilijk in een standaard kader te plaatsen is. ASS uit zich heel verschillend. Dit komt door de grote diversiteit in kenmerken, behoeften en vaardigheden binnen het spectrum. In de praktijk blijkt werken onmogelijk te zijn door bijvoorbeeld extreme gevoeligheid voor prikkels, moeilijkheden met sociale interactie, met verandering, niet kunnen tegen repetitief werk of te maken hebben met hoge mentale en emotionele belasting. Het probleem is dat het UWV bij een Wajong-beoordeling vaak vooral kijkt naar wat iemand theoretisch zou kunnen, en minder naar wat haalbaar is in de praktijk. Overprikkeling door sociale of werksituaties wordt regelmatig onderschat, alsook (risico’s van) autistische burn outs.

ASS wordt bij vrouwen vaak anders herkend en gediagnosticeerd dan bij mannen. Dit heeft ermee te maken dat veel diagnostische criteria oorspronkelijk zijn gebaseerd op onderzoek bij jongens en mannen. Verschillen met vrouwen is daardoor lang over het hoofd gezien. Veel vrouwen met ASS leren om hun autistische kenmerken te verbergen door sociale gedragingen na te bootsen. Dit kan leiden tot een onderschatting van de ernst van de beperkingen. En hierdoor wordt het moeilijker om de impact van ASS goed te beoordelen, zeker in het kader van een Wajong-aanvraag. ASS bij vrouwen wordt vaak later gediagnosticeerd, doordat vrouwen beter in staat zijn om sociaal gedrag te camoufleren. Dit camoufleren leidt vaak tot chronische overbelasting en burn-outs. Bij vrouwen uit autisme zich vaak subtieler, zoals in perfectionisme en moeite met emoties herkennen, in plaats van stereotype interesses. Sociale interactie kan leiden tot stress en uitputting, zelfs als dit niet direct zichtbaar is. Bij vrouwen met autisme komen vaak bijkomende diagnoses voor. Deze versterken de beperkingen en maken consistent functioneren moeilijker.

Belangrijk voor de Wajong-beoordeling is dat het gaat om een ontwikkelingsstoornis die aanwezig is vanaf jonge leeftijd. Uitval in opleiding of stage door overbelasting is een belangrijke aanwijzing voor aanzienlijke beperkingen. Omdat er opleidingen en stages gevolgd zijn kan UWV aannemen dat iemand nog wel het nodige kan. Echter de vraag is of het camouflagegedrag wel een reëel beeld geeft van wat iemand werkelijk aankan en iemand arbeidsvermogen heeft, en zo nee, in de toekomst kan ontwikkelingen?

Als je zelf of iemand die je kent tegen problemen aanloopt met een Wajong-aanvraag, is het belangrijk om goed voorbereid te zijn. Zorg voor duidelijke concrete voorbeelden waarin de problemen ontstaan. Wat gebeurt er precies, wanneer en onder welke omstandigheden, hoe vaak, hoe lang, enz.? Zorg voor medische verklaringen en, indien mogelijk, een uitgebreide toelichting van professionals/begeleiders die jouw situatie goed begrijpen. Mislukkingen, zoals opleiding, stages, werk, het liefst aantonen met verklaringen. En probeer zoveel mogelijk te verduidelijken waarom het niet lukte. Zorg ervoor dat er iemand met je meegaat die je kan aanvullen en verduidelijken. Een bezwaarprocedure is zeker een optie als de Wajong-aanvraag in eerste instantie ten onrechte wordt afgewezen. Dit kantoor kan u daarbij behulpzaam zijn en dat kan vaak ook op basis van een toevoeging (van de raad voor rechtsbijstand) waardoor er weinig tot geen kosten zijn.